Typy ornamentów
używanych do zdobienia marginalia:
v ornament
geometryczny: składał się z figur geometrycznych, łuków, linii prostych i
łamanych, ułożonych w powtarzających się uporządkowanych punktach;
 |
| Ornament geometryczny na przykładzie Księgi z Kells (Ewangeliarz z Kells lub Ewangeliarz świętego Kolumba) około 800 rok. Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d2/LindisfarneFol27rIncipitMatt.jpg |
v ornament
roślinny: zawierał elementy roślinne (zapoczątkowany motywem kwiatu lotosu
przez starożytnych Egipcjan);
 |
| Ornamenty roślinne na przykładzie iluminacji z księgi z 1500 roku. Źródło: http://www.codex99.com/typography/images/hours/rouen_1500_lg.jpg |
v ornament
zawierający ludzi, zwierzęta lub różne bestie;
 |
| Paryskie Godzinki. Wykonanie datowane na rok około 1405/1410. Paryż. Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0f/15th-century_painters_-_Parisian_Book_of_Hours_-_WGA15985.jpg |
W późniejszym okresie gotyku style ornamentów zaczynają
się mieszać, łączy się ornament zwierzęcy z roślinnym lub do motywu roślinnego
dodawano postacie ludzkie, np. klientów dla których zlecenie była wykonywana
księga, a w przypadku godzinek, postacie świętych. W malowaniu postaci ludzkich
przeważa naturalizm, czyli smukłe postacie, swobodne ruchy, bogate ostro
łamiące się draperie szat. Tło zawiera przeważnie ostrołukowe motywy
architektoniczne, a do malowania tła inicjałów wykorzystywano złoto w celu
uwydatnieniu zdobionej litery. W XIII i XIV wieku popularny stał się inicjał
obrazkowy z miniaturą.
Wyróżniamy różne formy i budowę ornamentów:
v wstęgowy:
powtarzające się w określonym porządku podobne motywy wzdłuż linii prostej lub
krzywej. Ornament ten składa się najczęściej z 2 lub3 linii ułożonych
równolegle, zależnie od ilości pasów (jednego lub dwóch);
v siatkowy
(nieskończony): ornament zawierający więcej niż dwa pasy.
Sposoby ułożenia motywów w ornamencie wstęgowym:
v w
stosunku do osi symetrii:
o
motyw powtarzający się w regularnych
odstępach
o
odbicie lustrzane
o
obrót i przesunięcie względem osi
o
połączenie wszystkich układów;
v pas pojedynczy stojący (zwany
niekiedy szlakiem): pojedyncze motywy rysowano pionowo
jedne obok drugich bez wrażenia ruchu;
v pas pojedynczy biegnący:
motyw powielany jest nachylony w jedną stronę;
v pas pojedynczy na przemian biegnący:
nachylenie motywów skierowane w jedną stronę z jednoczesnym obróceniem co
drugiego grzbietem do góry;
v pas pojedynczy przeciwzwrotny:
motywy sąsiadujące zostały obrócone w odwrotnym kierunku względem osi symetrii;
v pas podwójny stojący symetryczny:
pas drugi jest poziomym odbiciem lustrzanym pasa pierwszego;
v pas podwójny stojący przesunięty:
odbicie lustrzane z przesunięciem pasa drugiego o połowę elementu;
v pas podwójny biegnący symetryczny:
lustrzane odbicie z dodatkiem łączącego elementu wszystkie motywy, np. kwiaty
można połączyć łodygą;
v pas podwójny biegnący przesunięty:
podobny do pasa podwójnego biegnącego
symetrycznego ale przesunięty o połowę motywu;
v pas podwójny biegnący
przeciwzwrotny: motywy pierwszego pasa są nachylone
odwrotnie do motywów pasa drugiego.[1]
Kompozycje ornamentów:
v pasowy:
motywy ułożone wzdłuż linii (ornament wstęgowy);
Wzory dzielimy na zamknięte i
otwarte. Zamknięte składają się z ornamentów występujących na określonym polu
np. kole, a otwarte zajmują nieograniczoną płaszczyznę.
Ornament gałęziowy, czyli astwerk, imituje poplątane
suche gałęzie. Jest to wzór późnogotycki lata 1480-1525. Popularny w rzeźbie,
snycerstwie, grafice i złotnictwie. Grafiki z udziałem tego ornamentu można
znaleźć w Kodeksie Baltazara Behema[3]:
 |
| Miecznik. Kodeks Baltazara Behema 1505 rok. Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Balthasar_Behem_Codex01.jpg/522px-Balthasar_Behem_Codex01.jpg |
W średniowieczu kolory miały bardzo duże znaczenie nie
tylko estetyczne, ale także symboliczne w teologii i w życiu codziennym.
Starano się usystematyzować kolory od strony ich funkcji i znaczenia. Mnich
Teofil Prezbiter w traktacie Diversarum
Artium Schedula wyróżnia kolory, których używano w zdobieniu manuskryptów w
XII wieku, a także sposoby ich wykonania, jednak nie interesuje się ich
głębszym przekazem jak inni teologowie, np. papież Innocenty III (zm. 1216)[4]. Teofil nie zajmuje się oceną kolorów pod
względem ich miejsca w liturgii. Nie stosuje też wobec nich jakiejś szczególnej
hierarchii znaczeniowej. Należy pamiętać, że terminologia odnośnie farb i ich
kolorów w antyku i średniowieczu różniła się od współczesnej. Niektóre słowa
mogły oznaczać tak barwę, jak i pigment. Inne znowu wskazywać albo na samą,
bardzo kosztowną nieraz, autentyczną barwę, jak i na pigment zastępczy, np. w
przypadku indyga lub purpury, złota i żółcieni. Relatywność tę można zauważyć
także w określeniach takich, jak lumina – kolor świetlisty oraz umbra – ciemny,
czyli cień, a także w stosowaniu wielu odmian jednego koloru.[5]
Zdobnictwo ksiąg, poza kościelnymi, zaczęło się szerzyć
również w dokumentach świecki: dzieła pieśni ludowych, poezja rycerska,
kroniki, wiersze posiadały zdobione marginalia i miniatury, np. Codex Manesse (Große Heidelberger
Liederhandschrift) zbiór poezji niemieckiej z XIV wieku.
 |
| Strona z manuskryptu Codex Manesse. Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0c/Codex_Manesse_Bernger_von_Horheim.jpg |
Skromniejsze zdobienia
wykonane atramentem, akwarelami w kolorze szarym, czasami miejscami zdobione
żywszą barwą były dzieła naukowe, przyrodnicze, filozoficzne lub medyczne. Iluminacje
zależały od majętności zleceniodawcy dla którego wykonywany był kodeks. Zdobione
były także dokumenty, dyplomy nobilitacyjne, przywileje itp.
 |
| Autor Roger Frugard z Parmy Chirurgia Francja XIV wiek. Chirurg wykonujący skomplikowaną operację na złamanej kości czaszki. Źródło: http://molcat1.bl.uk/IllImages/BLCD/big/c547/c5474-01.jpg |
[1] W. Gdowicz: O kaligrafii..., s.
63-65.
[2] Ibidem, s. 66.
[3] Kodeks
Baltazara Behema powstał w 1505 roku, stanowiąc ważny dokument prawny i
gospodarczo-kulturalny. Autor rękopisu (notariusz miejski) Baltazar Behem,
zamieścił w nim przywileje i statuty miasta Krakowa oraz ustawy cechowe. Dzieło
swe ofiarował tamtejszej radzie miejskiej, prawdopodobnie ubiegając się o
stanowisko rajcy.
Źródło: http://www.wsp.krakow.pl/whk/zabytki/k_behem.html [dostęp: 14.07.2013]
[4]Napisał dzieło De sacro altaris mysterio, w którym
wyraził sprzeciw sprzecznemu odczytywaniu barw i ustalił główne kolory szat
kościelnych: biały, czerwony, czarny i zielony, a także objaśnił ich symbolikę.
[5] S. Kobielus: Wprowadzenie. W: T. Prezbiter: Diversarum
Artium Schedula i inne średniowieczne zbiory przepisów o sztukach rozmaitych.
Kraków 2009, s. XIII.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz